Contoh Soal Bahasa Jawa Kelas 9 Semester 2
Bahasa Jawa merupakan salah satu mata pelajaran muatan lokal yang diajarkan di sekolah-sekolah yang berada di wilayah Jawa Tengah, Daerah Istimewa Yogyakarta, dan Jawa Timur. Memahami dan menguasai Bahasa Jawa tidak hanya penting untuk pelestarian budaya, tetapi juga sebagai sarana komunikasi sehari-hari di lingkungan masyarakat Jawa. Bagi siswa kelas 9 SMP/MTs, pemahaman materi Bahasa Jawa semester 2 menjadi bekal penting sebelum melanjutkan ke jenjang pendidikan yang lebih tinggi.
Artikel ini akan menyajikan contoh-contoh soal Bahasa Jawa kelas 9 semester 2 yang mencakup berbagai aspek pembelajaran, mulai dari tata bahasa, sastra, hingga pemahaman budaya. Soal-soal ini dirancang untuk membantu siswa dalam mengukur pemahaman mereka terhadap materi yang telah dipelajari, serta sebagai bahan latihan tambahan menjelang ujian.
Outline Artikel:
-
Pendahuluan
- Pentingnya mempelajari Bahasa Jawa.
- Tujuan artikel: memberikan contoh soal Bahasa Jawa kelas 9 semester 2.
- Manfaat soal latihan bagi siswa.
-
Materi Pokok Bahasa Jawa Kelas 9 Semester 2
- Ringkasan singkat materi yang umum diajarkan (misalnya: Aksara Jawa, Geguritan, Cerita Rakyat/Fabel, Dhrama Wacana, Paribasan/Salokaning Basa, Tata Basa).
-
Contoh Soal dan Pembahasan
- Bagian A: Wacan Deskriptif/Narasi (Pilihan Ganda)
- Soal 1: Pemahaman isi wacan, mencari informasi tersurat dan tersirat.
- Soal 2: Menentukan tema atau amanat wacan.
- Soal 3: Mengidentifikasi unsur kebahasaan dalam wacan (misalnya: tembung lingga, tembung andhahan).
- Bagian B: Aksara Jawa (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
- Soal 4: Menyalin aksara Jawa ke dalam huruf Latin.
- Soal 5: Menulis kata atau kalimat sederhana dalam aksara Jawa.
- Soal 6: Memahami pasangan dan sandhangan aksara Jawa.
- Bagian C: Geguritan (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
- Soal 7: Menentukan tema atau amanat geguritan.
- Soal 8: Mengidentifikasi gaya bahasa (majas) dalam geguritan.
- Soal 9: Menjelaskan makna larik geguritan.
- Bagian D: Cerita Rakyat/Fabel (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
- Soal 10: Mengidentifikasi tokoh dan watak dalam cerita.
- Soal 11: Menentukan alur cerita.
- Soal 12: Menyebutkan amanat atau pesan moral dari cerita.
- Bagian E: Dhrama Wacana (Pidato Singkat) (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
- Soal 13: Menentukan struktur pidato (pembukaan, isi, penutup).
- Soal 14: Mengidentifikasi unsur kebahasaan yang sopan dalam pidato.
- Soal 15: Menyusun kalimat pembuka atau penutup pidato.
- Bagian F: Paribasan dan Salokaning Basa (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
- Soal 16: Menentukan makna paribasan/saloka yang diberikan.
- Soal 17: Mencari paribasan/saloka yang sesuai dengan makna yang diberikan.
- Soal 18: Menggunakan paribasan/saloka dalam kalimat.
- Bagian G: Tata Basa (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
- Soal 19: Mengidentifikasi jenis tembung (kata) tertentu (misalnya: kata kerja, kata sifat).
- Soal 20: Memperbaiki kalimat yang salah eja atau tata bahasanya.
- Soal 21: Mengubah kalimat pasif menjadi aktif atau sebaliknya.
- Bagian A: Wacan Deskriptif/Narasi (Pilihan Ganda)
-
Tips Belajar Efektif untuk Bahasa Jawa
- Membaca dan mendengarkan materi secara rutin.
- Membuat rangkuman dan catatan.
- Berlatih soal-soal secara berkala.
- Bertanya kepada guru atau teman jika ada kesulitan.
- Menggunakan kamus Bahasa Jawa.
-
Penutup
- Ucapan semoga artikel bermanfaat.
- Dorongan untuk terus belajar.
Pendahuluan
Bahasa Jawa, sebagai warisan budaya nenek moyang, memegang peranan penting dalam kehidupan masyarakat di pulau Jawa. Lebih dari sekadar alat komunikasi, Bahasa Jawa juga merupakan cerminan dari nilai-nilai luhur, kearifan lokal, dan kekayaan tradisi yang perlu dilestarikan. Bagi para siswa, khususnya di tingkat Sekolah Menengah Pertama (SMP) atau Madrasah Tsanawiyah (MTs), pembelajaran Bahasa Jawa merupakan bagian integral dari kurikulum yang bertujuan untuk menanamkan kecintaan terhadap budaya sendiri sekaligus membekali mereka dengan kemampuan berbahasa yang baik dan benar.
Semester kedua kelas 9 menjadi periode krusial dalam mengonsolidasikan pemahaman materi Bahasa Jawa sebelum siswa melangkah ke jenjang pendidikan yang lebih tinggi. Oleh karena itu, pemahaman yang mendalam terhadap berbagai aspek Bahasa Jawa, mulai dari tata bahasa, sastra, hingga ragam penggunaannya, menjadi sangat penting.
Artikel ini hadir untuk membantu para siswa kelas 9 dalam mempersiapkan diri menghadapi ujian akhir semester Bahasa Jawa. Kami akan menyajikan serangkaian contoh soal yang mencakup berbagai topik yang umum diajarkan pada semester kedua. Soal-soal ini dirancang tidak hanya untuk menguji pemahaman siswa, tetapi juga sebagai sarana latihan yang efektif untuk memperkuat ingatan dan mengidentifikasi area yang masih perlu ditingkatkan. Dengan berlatih secara rutin, diharapkan siswa dapat lebih percaya diri dan meraih hasil yang optimal dalam ujian nanti.
Materi Pokok Bahasa Jawa Kelas 9 Semester 2
Materi Bahasa Jawa kelas 9 semester 2 umumnya meliputi beberapa topik utama yang saling terkait, antara lain:
- Aksara Jawa: Mempelajari cara membaca, menulis, dan memahami kaidah penulisan aksara Jawa, termasuk pasangannya, sandhangan, dan angka Jawa.
- Geguritan: Memahami struktur, makna, gaya bahasa (majas), dan cara menulis geguritan (puisi berbahasa Jawa).
- Cerita Rakyat/Fabel: Membaca, menganalisis unsur intrinsik (tokoh, latar, alur, amanat), dan memahami nilai-nilai yang terkandung dalam cerita rakyat atau fabel berbahasa Jawa.
- Dhrama Wacana (Pidato Singkat): Memahami struktur pidato, teknik berpidato, serta unsur-unsur kebahasaan yang digunakan dalam dhrama wacana.
- Paribasan dan Salokaning Basa: Memahami makna dan penggunaan paribasan (peribahasa) dan saloka (ungkapan) dalam Bahasa Jawa.
- Tata Basa: Memperdalam pemahaman tentang jenis-jenis kata (tembung), kalimat, serta kaidah-kaidah tata bahasa Jawa lainnya.
Contoh Soal dan Pembahasan
Berikut adalah contoh-contoh soal Bahasa Jawa kelas 9 semester 2 beserta pembahasannya, yang mencakup berbagai topik yang telah disebutkan di atas.
Bagian A: Wacan Deskriptif/Narasi (Pilihan Ganda)
Wacan kanggo soal nomor 1-3:
Desa Sidosari dumunung ing pinggiran kutha ing ngendi alam isih asri lan udan ing wayah esuk nyimpen rasa seger. Ing tengah desa ana kali cilik kang banyune bening, dadi sumber urip tumrap warga kanggo ngresiki lan mbanyoni sawah. Pring sing thukul ing pinggir kali katon ijo royo-royo, nambah endahing panorama alam. Ing wayah sore, bocah-bocah padha seneng dolanan ing pinggir kali, ngguyu ria nganti srengenge surup. Para ibu biasane padha ngumpul ing pinggir kali kanggo ngumbah klambi lan panggone kanggo ngobrol santai. Katon tentrem lan ayem uripe masyarakat Desa Sidosari amarga cedhak karo alam.
-
Apa sing bisa disinaoni saka uripe masyarakat Desa Sidosari miturut wacan ing dhuwur?
a. Masyarakat Desa Sidosari seneng dolanan ing kali.
b. Masyarakat Desa Sidosari uripe ayem lan tentrem amarga cedhak karo alam.
c. Masyarakat Desa Sidosari uripe gumantung marang kali.
d. Masyarakat Desa Sidosari seneng ngumbah klambi ing pinggir kali.Pembahasan:
Wacan kasebut kanthi cetha nyebutake yen "Katon tentrem lan ayem uripe masyarakat Desa Sidosari amarga cedhak karo alam." Pilihan b paling cocog karo informasi kasebut. Pilihan a, c, lan d mung sebagian cilik saka gambaran umum, dudu inti pesen utawa kesimpulan saka wacan kasebut. -
Tembung "royong" ing ukara "Pring sing thukul ing pinggir kali katon ijo royo-royo" duweni teges…
a. Jero
b. Alus
c. Akeh lan subur
d. Ijo tuwaPembahasan:
"Royo-royo" minangka tembung rangkep kang nuduhake akeh utawa subur. Ing konteks "ijo royo-royo", tegese ijo sing akeh lan subur, nuduhake tanduran pring sing tuwuh subur lan asri. -
Manut wacan kasebut, sapa wae kang biasane ngumpul ing pinggir kali ing wayah sore?
a. Bocah-bocah lan para bapak.
b. Para ibu lan bocah-bocah.
c. Para bapak lan para ibu.
d. Bocah-bocah lan para mbah.Pembahasan:
Wacan kasebut nyebutake: "Ing wayah sore, bocah-bocah padha seneng dolanan ing pinggir kali…" lan "Para ibu biasane padha ngumpul ing pinggir kali…". Dadi, bocah-bocah lan para ibu kang biasane ngumpul ing wayah sore.
Bagian B: Aksara Jawa (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
-
Unine aksara Jawa ing ngisor iki yèn ditulis nganggo huruf Latin yaiku…

a. Budaya Jawa
b. Budaya Jawi
c. Budaya Jawi
d. Budaya JawiPembahasan:
Aksara kang katon yaiku: ꦧꦸꦢꦪꦗꦮ.- ꦧ = ba
- ꦸ = suku (mbentuk u) -> bu
- ꦢ = da
- ꦪ = ya
- ꦗ = ja
- ꦮ = wa
Dadi, unine yaiku "Budaya Jawa".
-
Tulisen nganggo aksara Jawa: "Sore iki hawane seger."
Pembahasan:
- Sore: ꦱꦺꦴꦫꦺ
- iki: ꦲꦶꦏꦶ
- hawane: ꦲꦮꦤꦺ
- seger: ꦱꦼꦒꦼꦂ
Gabungan: ꦱꦺꦴꦫꦺ ꦲꦶꦏꦶ ꦲꦮꦤꦺ ꦱꦼꦒꦼꦂ
-
Tembung "bapak" ditulis nganggo aksara Jawa kapethik saka aksara…
a. ꦧꦥꦏ꧀
b. ꦧꦥꦏ
c. ꦧꦥꦏꦶ
d. ꦧꦥꦏ꧀ꦏPembahasan:
Tembung "bapak" ing aksara Jawa ditulis ꦧꦥꦏ.- ꦧ = ba
- ꦥ = pa
- ꦏ = ka
Aksara ꦏ꧀ꦏ ing pilihan d iku ora ana ing tembung "bapak". Pilihan a lan c uga salah nambahake tanda sing ora perlu utawa aksara kang luwih.
Bagian C: Geguritan (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
Geguritan kanggo soal nomor 7-9:
Bumi Pertiwi
Ing ngarsa, jembar mawarni-warni
Nganti tekan pundhak langit biru
Sumribut angin nggawa ganda arum
Saka kembang kang mekar ing semak-semak
Ing ngisor, alas ngadeg gagah prakosa
Tetanduran ijo nglungguhi bumi
Wit-witan nggegereng kaya wong ngadeg
Nyimpen crita, ngelmu kang tanpa winates
Oh, bumi pertiwi, lemah kang dak tresnani
Lestari sliramu, ayem tentrem uripku
Pusaka bangsa, warisaning leluhur
Muga slamet selawase.
-
Apa irah-irahan (judhul) geguritan ing dhuwur?
a. Kembang Ing Semak
b. Alas Ngadeg Gagah
c. Bumi Pertiwi
d. Pusaka BangsaPembahasan:
Irah-irahan geguritan katulis kanthi cetha ing pérangan paling dhuwur, yaiku "Bumi Pertiwi". -
Majas kang digunakake ing ukara "Tetanduran ijo nglungguhi bumi" lan "Wit-witan nggegereng kaya wong ngadeg" yaiku…
a. Simile lan Metafora
b. Personifikasi lan Metafora
c. Simile lan Personifikasi
d. Hiperbola lan IroniPembahasan:
- "Tetanduran ijo nglungguhi bumi" ngandharake wit-witan kang kaya-kaya duwe tumindak "nglungguhake" bumi, iki kalebu Personifikasi.
- "Wit-witan nggegereng kaya wong ngadeg" nggunakake tembung "kaya" kanggo mbandhingake wit-witan karo wong ngadeg, iki kalebu Simile.
Dadi, majas kang digunakake yaiku Personifikasi lan Simile.
-
Jelasna, apa tegese larik "Pusaka bangsa, warisaning leluhur" ing geguritan kasebut!
Pembahasan:
Larik "Pusaka bangsa, warisaning leluhur" tegese bumi pertiwi utawa alam ing Indonesia iku minangka barang kang luhur lan wigati banget tumrap bangsa lan wis diwarisake dening para leluhur marang generasi saiki lan sabanjure. Iki nuduhake rasa tresna lan tanggung jawab kanggo njaga kelestariane.
Bagian D: Cerita Rakyat/Fabel (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
Carkak (Cerita Pendek) kanggo soal nomor 10-12:
Ing sawijining alas gedhe, urip kewan macem-macem. Ana Kancil sing pinter lan licik, asring ngapusi kewan liyane kanggo kepentingane dhewe. Ing alas iku uga ana Beruang sing galak lan Sapi sing alus budine.
Sawijining dina, Kancil kepengin mangan woh pelem sing akeh banget ing kebon Pak Tani. Nanging, kebon iku dijaga kanthi ketat. Kancil banjur duwe akal. Dheweke nyedhaki Beruang sing lagi turu lan ngomong, "Pak Beruang, yen panjenengan gelem nulungi aku ngrebut woh pelem, mengko aku bakal paringi daging sing akeh lan enak." Beruang sing rakus langsung setuju.
Sakwise iku, Kancil nyedhaki Sapi lan ngomong, "Bu Sapi, ayo melu aku njupuk woh pelem. Mengko asilé bakal dibagi loro." Sapi sing apikan lan ora ngerti akal licike Kancil, ya gelem wae.
Bareng tekan kebon, Beruang sing galak langsung ngamuk lan ngusir penjaga kebon. Kancil lan Sapi banjur mlebu lan njupuk woh pelem sakarepe dewe. Nalika arep metu, Beruang njupuk woh pelem paling akeh lan ora gelem menehi Kancil lan Sapi. Kancil sing wis mangerti bakal mangkene, wis nyiapake akal liyane. Dheweke banjur njaluk tulung marang kewan-kewan liyane kanggo ngalahake Beruang. Akhire, Beruang kalah lan woh pelem dijupuk kabeh dening Kancil lan Sapi, banjur dibagi kanthi adil.
-
Sapa tokoh utama ing carkak kasebut lan apa watake?
a. Beruang, galak lan rakus.
b. Sapi, alus budine lan apikan.
c. Kancil, pinter lan licik.
d. Pak Tani, penjaga kebon.Pembahasan:
Carkak kasebut fokus marang akal-akalane Kancil kanggo entuk woh pelem. Watake Kancil digambarake "pinter lan licik". -
Amanat utawa pesen moral kang bisa disinaoni saka carkak kasebut yaiku…
a. Kudu dadi wong sing rakus supaya entuk apa wae.
b. Aja gampang percaya marang omongane wong liya.
c. Kanthi akal lan kerjasama, masalah bisa dirampungake.
d. Kewan sing galak mesthi bakal kalah karo kewan sing luwih akeh.Pembahasan:
Sanajan Kancil licik, dheweke bisa ngatasi masalah Beruang sing rakus kanthi akal lan ngajak kewan liyane kanggo kerjasama. Pesen moral kasebut paling cocog karo pungkasane cerita. Pilihan b uga relevan, nanging ora minangka amanat utama kang diwenehake saka kabeh tokoh. -
Ing ngendi latar/setting utama carkak kasebut?
a. Ing pinggir kali.
b. Ing njero omah Pak Tani.
c. Ing alas lan kebon Pak Tani.
d. Ing kutha cedhak alas.Pembahasan:
Carkak kasebut wiwit ing "sawijining alas gedhe" lan banjur ana kedadeyan ing "kebon Pak Tani". Dadi, latar utamane yaiku alas lan kebon Pak Tani.
Bagian E: Dhrama Wacana (Pidato Singkat) (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
-
Bagian pambuka pidato biasane isine…
a. Salam, puji syukur, lan ngaturake panuwun.
b. Isi pidato babagan tema kang diwedharake.
c. Pangajab supaya apa kang diwedharake migunani.
d. Perangan kang isine ringkesan pidato.Pembahasan:
Bagian pambuka dhrama wacana utawa pidato umume diawali kanthi ngucapake salam (umpamane Assalamualaikum, Sugeng enjing), banjur ngaturake puji syukur marang Gusti, lan ngaturake panuwun marang pihak sing ngundang utawa rawuh. -
Ukara "Panjenengan sedaya kula aturi ngrungokake kanthi saestu" kalebu ing perangan pidato kang diarani…
a. Pangarep-arep
b. Panuwun
c. Panuwunan (Permohonan)
d. PamitanPembahasan:
Ukara kasebut minangka permohonan utawa panuwun marang para rawuh supaya ngrungokake kanthi temen. -
Tulisen ukara pamungkas (penutup) dhrama wacana kang isine ngajak supaya nglakoni becik!
Pembahasan:
Conto ukara pamungkas: "Mekaten ingkang saged kula aturaken, mugi-mugi kita sedaya tansah diparingi kekarepan dening Gusti Kang Maha Agung kangge nglakoni kabecikan ing saben dinten. Matur nuwun."
Bagian F: Paribasan dan Salokaning Basa (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
-
Makna saka paribasan "Kebo nusu gudang" yaiku…
a. Wong pinter sing ora gelem ngajari.
b. Wong pinter sing kepinterane ora digunakake.
c. Wong pinter sing gelem ngajari wong bodho.
d. Wong bodho sing kepinterane ora digunakake.Pembahasan:
Paribasan "Kebo nusu gudang" tegese wong bodho sing kepinterane ora digunakake utawa ora diwenehi kesempatan kanggo nuduhake. Yen diartikake luwih jembar, bisa uga wong sing ora pantes nindakake sawijining pakaryan utawa malah wong sing wis sugih tapi isih njaluk-njuk. Nanging, makna kang paling umum yaiku wong bodho sing kepinterane ora kepenak utawa ora pas. Ing pilihan, sing paling cedhak yaiku pilihan d. -
Golekono paribasan kang duweni teges "Nindakake pakaryan kanthi temen-temen lan ora kendhat-kendhat"!
a. Ngundhuh wohing pakarti
b. Ana dina ana upa
c. Jer basuki mawa beya
d. Dadi dandanPembahasan:
Paribasan "Ana dina ana upa" tegese saben dina mesthi ana rejeki utawa asil saka pakaryane, nuduhake yen nindakake pakaryan kanthi temen bakal nemu asil. Pilihan d "Dadi dandan" tegese dadi luwih apik utawa sukses. -
Gunakna paribasan "Mburu asu lackedo ngoyak paron" ing sawijining ukara!
Pembahasan:
Conto ukara: "Amarga kepengin sugih cepet, dheweke ngedol sawah warisan, tenan wae mburu asu lackedo ngoyak paron, pungkasane malah ora duwe apa-apa." (Tegese ngoyak barang kang entek lan ora ana gunane.)
Bagian G: Tata Basa (Pilihan Ganda dan Uraian Singkat)
-
Tembung "endah" ing ukara "Pemandhangan ing kutha iki banget endah" kalebu jinising tembung…
a. Tembung Kriya (Kata Kerja)
b. Tembung Sifåt (Kata Sifat)
c. Tembung Aran (Kata Benda)
d. Tembung Katerangan (Kata Keterangan)Pembahasan:
Tembung "endah" nuduhake sifat utawa kaanan saka pemandhangan, mula kalebu tembung sifåt (adjektiva). -
Perulenana ukara ing ngisor iki kang isih salah eja utawa tata basane!
"Bocah-bocah pada seneng main bal ing lapangan sore iki."Pembahasan:
Ukara kang bener: "Bocah-bocah padha seneng dolanan bal ing lapangan sore iki."- "Pada" dadi "padha".
- "main" dadi "dolanan" (kanggo nyocoki karo "seneng").
-
Ubahna ukara pasif ing ngisor iki dadi ukara aktif!
"Buku iki dituku dening Adi ing toko."Pembahasan:
Ukara aktif: "Adi tuku buku iki ing toko."
Tips Belajar Efektif untuk Bahasa Jawa
Supaya bisa mangsuli soal-soal kasebut kanthi lancar lan nindakake ujian kanthi becik, para siswa perlu nglakoni tips-tips ing ngisor iki:
- Maca lan Ngrungokake Materi Kanthi Rutin: Aja mung sinau nalika arep ujian. Waca buku-buku materi Bahasa Jawa, geguritan, cerita rakyat, lan wacan liyane kanthi rutin. Ngrungokake lagu-lagu Jawa utawa dialog Bahasa Jawa uga bisa mbiyantu.
- Nggawe Rangkuman lan Cathetan: Cathet poin-poin penting saka saben materi, utamane babagan teges paribasan, struktur geguritan, aksara Jawa, lan tata basa. Rangkuman iki bakal migunani kanggo ngeling-eling cepet.
- Berlatih Soal-Soal Secara Berkala: Gunakake conto-contoh soal kaya ing artikel iki utawa soal-soal saka buku latihan kanggo nguji pemahaman. Aja males-malesan, nindakake latihan kanthi teratur.
- Takon Marang Guru utawa Kanca: Yen ana materi utawa soal kang durung dimangerteni, aja isin kanggo takon marang guru Bahasa Jawa utawa kanca kang luwih ngerti.
- Nggunakake Kamus Bahasa Jawa: Kamus Bahasa Jawa bakal dadi kanca setia nalika nemoni tembung-tembung sing durung dimangerteni tegese.
Penutup
Sinau Bahasa Jawa iku ora mung babagan nggayuh nilai apik ing sekolah, nanging luwih saka iku, yaiku nglestantantun warisan budaya bangsa. Kanthi mangerteni lan nggunakake Bahasa Jawa kanthi becik, kita padha ngajeni leluhur lan njaga identitas kita.
Mugi-mugi conto soal lan tips belajar ing artikel iki bisa migunani tumrap para siswa kelas 9 ing semester kalih menika. Terus semangat anggone sinau lan ngembangake kawruh babagan Bahasa Jawa. Sugeng makarya lan mugi sukses!
